Historia bożonarodzeniowych roślin

Świerk

Trudno wyobrazić sobie Gwiazdkę bez choinki, pod którą gromadzi się prezenty. Udekorowane drzewka rozbłyskują w sklepach, urzędach, szkołach i domach. Jedną z najpowszechniejszych choinek jest świerk.

Zwyczaj ubierania choinki, którą stanowią drzewa iglaste, wywodzi się z tego, iż w wielu kulturach drzewa te były uważane za symbol życia i odradzania się, trwania i płodności. Tradycja dekorowania drzewek sięga XVI wieku, choć niektórzy historycy uważają, że w niektórych krajach kultywowaną ją już dwa stulecia wcześniej.

Świerk spełnia wszelkie „wymagania" - jest wiecznie zielonym drzewem o usankcjonowanej pozycji w kulturze europejskiej. W starożytnej Grecji gaje świerkowe były uważane za miejsce poświecone nieśmiertelnym bogom.

Jemioła

Europejska jemioła, Viscum album, odgrywała ważną rolę w mitologii greckiej, a w "Eneidzie" Wergiliusza Eneasz, protoplasta Rzymian, złotożółtą gałązkę jemioły miał sobie otworzyć drogę do krainy cieni.

W kulturach całej przedchrześcijańskiej Europy jemioła była postrzegana jako symbol boskiej istoty męstwa (płodności i witalności). Według Pliniusza Starszego, Celtowie uważali ją za lekarstwo na bezpłodność u zwierząt i antidotum na truciznę.

Jemiołę powszechnie stosuje się jako świąteczną dekorację. Viscum album jest używana w Europie, zaś Phoradendron serotinum - w Ameryce Północnej. Zgodnie ze tradycją, nie można dotknąć jemiołą ziemi od jej ścięcia aż do zastąpienia nową rośliną w kolejną wigilię Bożego Narodzenia. Jemioła może wisieć w domu przez cały rok, wierzono, że zachowanie jej pomaga ochronić dom od pioruna lub pożaru.

Według starego zwyczaju chrześcijan, mężczyzna i kobieta, którzy spotykają się pod zawieszoną jemiołą, byli zobowiązani do pocałunku. Tradycja została opisana w 1820 roku przez amerykańskiego pisarza Washingtona Irvinga w książce "The Book of Geoffrey Crayon Sketch": „jemioła jest zawieszana w gospodarstwach i kuchniach na Boże Narodzenie, a młodzi mężczyźni mają przywilej całowania pod nią dziewczyn zrywając za każdym razem owoce krzewinki. Kiedy roślina zostaje oskubana z jagód, przywilej wygasa".

Poinsencja (Gwiazda betlejemska)

W nahuatl, języku Azteków, roślina nazywała się Cuitlaxochitl (od cuitlatl - pozostałości i xochitl - kwiat), co oznacza "kwiat, który rośnie na osadzie lub glebie". Aztekowie używali poinsencji do produkcji czerwonego barwnika oraz leków przeciwgorączkowych. Obecnie jest znana w Meksyku i Gwatemali jako "Noche Buena", czyli Wigilia. W Hiszpanii nazywa się ją "Flor de Pascua", czyli "Kwiatem wielkanocnym ". W Chile i Peru stała się popularna jako "Korona Andów".

Korzenie związku poinsencji z Bożym Narodzenia sięgają XVI -wiecznego Meksyku. Zgodnie z miejscową legendą młoda dziewczyna była zbyt biedna, aby zakupić bożonarodzeniowy prezent. Opowieść głosi, że dziewczynka została inspirowane przez anioła, aby zbierać chwasty przydrożne i umieścić je w przed ołtarzem kościoła. Czerwień kwiatu wydostała się z nasion ukrytych w chwastach i tak poinsencja zachwycała oglądających ją wiernych. Od XVII wieku meksykańscy franciszkanie używali tej rośliny podczas celebracji Bożego Narodzenia. Uważa się, że kształt liści poinsencji przypomina Gwiazdę Betlejemską (to też jedna z nazw kwiatu), a jej czerwony kolor symbolizuje ofiarę krwi ukrzyżowanego Jezusa.

Ostrokrzew

Określone części wielu gatunków ostrokrzewu są toksyczne, a liście wielu z nich zawierają wysoki poziom kofeiny i były używane przez rdzennych mieszkańców Ameryki Południowej przy rożnych rytuałach do przygotowywania narkotycznych napojów.

Kilka gatunków ostrokrzewu jest wykorzystywanych do produkcji herbat ziołowych z dużą zawartością kofeiny. Z paragwajskiej odmiany ostrokrzewu, tj. yerba mate, przygotowuje się słynne napoje chimarrão lub tereré. Odmiana Guayusa była wykorzystywany zarówno jako środek pobudzający oraz jako domieszka do enteogenicznego napoju ayahuasca - jej liście mają najwyższą zawartość w całym świecie roślinnym. Odmianę Yaupon z Ameryki Północnej i Środkowej Indianie stosowali do produkcji napojów pobudzających i wymiotnych. Odmiana kudingcha jest stosowana w Chinach do produkcji tzw. gorzkiej herbaty.

Ostrokrzew jest związany z Bożym Narodzeniem, bowiem w wielu zachodnich stanowi element tradycyjnych świątecznych dekoracji - jest używany zwłaszcza do układania wieńców. Ostrokrzewy to także rośliny ozdobne powszechnie sadzone w ogrodach i parkach.